مبانی و الزامات برنامه‌های پیش‌نیازی ایمنی غذایی (PRPs) بر اساس ISO 22002:2025
دوره آموزشی ISO 22002:2025
مبانی و الزامات برنامه‌های پیش‌نیازی ایمنی غذایی (PRPs)
مقدمه
استانداردهای سری ISO 22002 به عنوان برنامه‌های پیش‌نیازی (Prerequisite Programmes, PRPs) برای سیستم مدیریت ایمنی غذایی توسعه یافته‌اند و نسخه جدید آنها در سال 2025 توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO) منتشر شده است. این ویرایش تازه، مجموعه‌ای از الزامات عمومی (Part 100) و الزامات اختصاصی برای بخش‌های مختلف زنجیره غذایی از جمله تولید مواد غذایی، حمل‌ونقل و انبارداری، بسته‌بندی، خرده‌فروشی و عمده‌فروشی و تولید خوراک حیوانات را پوشش می‌دهد.
هدف اصلی این استانداردها، ایجاد زیرساختی ایمن برای تولید و توزیع غذا است تا در کنار الزامات استاندارد ISO 22000:2018، اطمینان کامل از ایمنی مواد غذایی حاصل شود. نسخه 2025 تغییرات مهمی را نسبت به ویرایش‌های قبلی معرفی کرده است؛ از جمله تمرکز بیشتر بر تقلب غذایی (Food Fraud)، دفاع غذایی (Food Defence)، مدیریت آلرژن‌ها، و تأثیرات دیجیتالیزاسیون و پایداری محیطی.
اهداف آموزشی دوره
این دوره با هدف توانمندسازی متخصصان و سازمان‌ها طراحی شده است تا بتوانند:
-
تغییرات ویرایش 2025 استاندارد ISO 22002 را درک کنند.
-
برنامه‌های پیش‌نیازی متناسب با بخش تخصصی خود (تولید، بسته‌بندی، حمل‌ونقل، خرده‌فروشی و غیره) را طراحی و پیاده‌سازی نمایند.
-
سیستم‌های مدیریت ایمنی غذایی خود را با الزامات جدید به‌روز کرده و برای ممیزی‌ها آماده شوند.
-
درک عمیق‌تری از مفاهیم نوین مانند دفاع غذایی، پیشگیری از تقلب و مدیریت آلرژن‌ها داشته باشند.
ساختار محتوای آموزشی
۱. معرفی ISO 22002:2025 و جایگاه آن در FSMS
در ابتدای دوره، استاندارد ISO 22002-100:2025 معرفی می‌شود. این بخش به توضیح جایگاه PRPs در سیستم مدیریت ایمنی غذایی و ارتباط آن با ISO 22000 می‌پردازد. همچنین ساختار جدید استاندارد و نحوه تقسیم‌بندی آن به بخش‌های عمومی و اختصاصی تشریح می‌گردد.
۲. دامنه کاربرد و تعاریف کلیدی
در این مرحله، دامنه استاندارد و سازمان‌هایی که باید آن را پیاده‌سازی کنند معرفی می‌شوند. مفاهیم کلیدی مانند Prerequisite Programmes، OPRP، CCP، Hazards، Contamination و Allergen به تفصیل بررسی شده و تفاوت آنها توضیح داده می‌شود.
۳. الزامات عمومی و محیطی (Part 100)
این بخش بر طراحی و نگهداری زیرساخت‌ها تمرکز دارد. از جمله طراحی ساختمان‌ها، انتخاب موقعیت، زون‌بندی، کنترل آلودگی محیطی، مدیریت آب، هوا، فاضلاب، نور، تهویه و امکانات بهداشتی کارکنان. کنترل آفات و بهداشت محیط کار نیز از ارکان کلیدی این بخش هستند.
۴. تجهیزات، ابزار و مواد ورودی
انتخاب، طراحی و نگهداری تجهیزات، وسایل و مواد اولیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. کالیبراسیون ابزار، انتخاب مواد تماس با غذا، روش‌های تمیزکاری و ضدعفونی، و کنترل بسته‌بندی مواد خام جزو موضوعات این بخش هستند.
۵. عملیات پایه و مدیریت آلرژن‌ها
فعالیت‌های کلیدی در دریافت، ذخیره، تولید، حمل داخلی و ارسال محصول بررسی می‌شود. همچنین مدیریت آلرژن‌ها، پیشگیری از آلودگی متقاطع، برنامه‌های نظافت و روش‌های بهداشتی در عملیات تولید از نکات مهم این بخش هستند.
۶. دفاع غذایی و تقلب غذایی
یکی از تغییرات مهم در نسخه 2025، الزامات مربوط به دفاع غذایی و پیشگیری از تقلب است. سازمان‌ها باید تهدیدات بالقوه را شناسایی کرده و برنامه‌های کنترلی متناسب طراحی کنند. همچنین ایجاد سازوکارهایی برای کاهش ریسک تقلب مواد اولیه یا فرآورده‌ها الزامی شده است.
۷. بخش‌های تخصصی استاندارد
-
ISO 22002-1:2025 (Food Manufacturing): الزامات ویژه تولید مواد غذایی، شامل طراحی خطوط تولید، جریان مواد، کنترل دما، مدیریت ضایعات و عملیات بازکاری (Rework).
-
ISO 22002-2:2025 (Catering): الزامات مربوط به خدمات پذیرایی و صنایع غذایی آماده.
-
ISO 22002-3:2025 (Farming): اصول مربوط به تولید اولیه و کشاورزی.
-
ISO 22002-4:2025 (Packaging): الزامات طراحی و استفاده از مواد بسته‌بندی در تماس با غذا.
-
ISO 22002-5:2025 (Transport & Storage): شرایط حمل‌ونقل، انبارداری و توزیع مواد غذایی.
-
ISO 22002-6:2025 (Retail & Wholesale): دستورالعمل‌های ایمنی غذایی برای خرده‌فروشی و عمده‌فروشی.
-
ISO 22002-7:2025 (Feed & Animal Food): الزامات تولید خوراک دام و حیوانات.
۸. مستندسازی، ممیزی و مدیریت تغییر
در این بخش، مستندسازی برنامه‌های پیش‌نیازی، روش‌های کنترل تغییرات، ارزیابی اثربخشی و اجرای ممیزی‌های داخلی و خارجی تشریح می‌شود. همچنین نقش اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه در بهبود مستمر مورد توجه قرار می‌گیرد.
۹. تجزیه و تحلیل شکاف و برنامه انتقال
شرکت‌کنندگان یاد می‌گیرند که چگونه وضعیت فعلی سازمان را با الزامات نسخه جدید مقایسه کنند و یک برنامه انتقالی برای اجرای تغییرات طراحی نمایند. مطالعات موردی از صنایع مختلف نیز بررسی خواهد شد.
۱۰. آماده‌سازی برای ممیزی و صدور گواهینامه
در پایان دوره، شبیه‌سازی یک ممیزی داخلی انجام شده و پروژه عملی طراحی یک PRP توسط گروه‌ها ارائه می‌شود. این بخش کمک می‌کند سازمان‌ها برای ممیزی‌های رسمی و دریافت گواهینامه آماده شوند.
زمان‌بندی دوره
این دوره 16 ساعت زمان مفید نیاز دارد.
نتیجه‌گیری
استاندارد ISO 22002-100:2025 و بخش‌های تخصصی آن ابزاری قدرتمند برای ارتقای ایمنی غذایی در سطح جهانی محسوب می‌شوند. این دوره آموزشی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با تغییرات نسخه جدید همگام شوند و زیرساختی پایدار برای تولید، توزیع و مصرف ایمن مواد غذایی ایجاد کنند.
