عنوان: معرفی کامل و کاربردی استاندارد ISO/IEC 25010 برای کیفیت نرم‌افزار با عنوان کامل مهندسی سیستم‌ها و نرم‌افزار – مدل کیفیت سیستم و نرم‌افزار
استاندارد ISO/IEC 25010 مدلی جامع برای ارزیابی کیفیت نرم‌افزار ارائه می‌دهد. در این مقاله با ساختار، ویژگی‌ها، پیاده‌سازی، مزایا و نحوه دریافت گواهینامه این استاندارد آشنا شوید.
مقدمه‌ای بر استاندارد ISO/IEC 25010
استاندارد ISO/IEC 25010 یکی از مهم‌ترین استانداردهای بین‌المللی در زمینه کیفیت نرم‌افزار است که توسط سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) و کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) ارائه شده است. این استاندارد بخشی از خانواده بزرگ‌تر ISO/IEC 25000 (موسوم به SQuaRE یا Software Product Quality Requirements and Evaluation) بوده و مدل جامعی برای ارزیابی و تضمین کیفیت نرم‌افزار ارائه می‌دهد. هدف اصلی این استاندارد، تعریف ویژگیهای کیفی برای محصولات نرم‌افزاری و سیستم‌هاست که در ارزیابی، توسعه و انتخاب محصولات نرم‌افزاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
استاندارد ISO/IEC 25010 جایگزین مدل قبلی ISO/IEC 9126 شده و با رویکردی بهروزتر و جامعتر به بررسی ویژگیهای کیفیتی می‌پردازد. این استاندارد شامل دو مدل اصلی است: مدل کیفیت محصول (Product Quality Model) و مدل کیفیت در استفاده (Quality in Use Model). این دو مدل به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که نیازهای متنوع کاربران، توسعه‌دهندگان، تحلیل‌گران کیفیت و مشتریان را پوشش دهند.
ساختار و مدل‌های ISO/IEC 25010
مدل کیفیت محصول در استاندارد ISO/IEC 25010 شامل هشت ویژگی اصلی است که هرکدام از آن‌ها به چند ویژگی فرعی تقسیم می‌شوند. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از: عملکرد کاربردی (Functional Suitability)، کارایی (Performance Efficiency)، قابلیت سازگاری (Compatibility)، قابلیت استفاده (Usability)، قابلیت اطمینان (Reliability)، امنیت (Security)، قابلیت نگهداری (Maintainability)، و قابلیت انتقال (Portability).
مدل کیفیت در استفاده نیز شامل پنج ویژگی کلیدی است: اثربخشی (Effectiveness)، کارایی (Efficiency)، رضایت کاربر (Satisfaction)، ایمنی (Freedom from Risk)، و پوشش زمینه‌ای (Context Coverage). این ویژگی‌ها کمک می‌کنند تا نرمافزارها نه‌تنها از دید فنی بلکه از منظر تجربه کاربری و عملکرد در دنیای واقعی نیز ارزیابی شوند. هر دو مدل به عنوان ابزارهایی کلیدی برای انتخاب، توسعه و نگهداری نرم‌افزارهای با کیفیت عمل می‌کنند.
ویژگیهای کلیدی در مدل کیفیت محصول
مدل کیفیت محصول در ISO/IEC 25010 نرم‌افزار را از زوایای مختلف فنی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. به عنوان مثال، ویژگی "عملکرد کاربردی" بررسی میکند که آیا نرم‌افزار عملکردهای مورد انتظار را به‌درستی انجام می‌دهد یا نه. این ویژگی شامل صحت عملکرد، پوشش عملکردی و تناسب با وظایف است.
ویژگی دیگر، "امنیت" است که بررسی میکند آیا نرم‌افزار در برابر حملات، نفوذ و نشت اطلاعات مقاوم است یا خیر. امنیت شامل محرمانگی، یکپارچگی، احراز هویت، مسئولیت‌پذیری و عدم انکار می‌شود. همچنین، قابلیت نگهداری، قابلیت استفاده مجدد، سهولت تحلیل و اصلاح نرم‌افزار را در بر می‌گیرد. این ویژگی‌ها برای شرکت‌هایی که در حوزه تولید نرم‌افزارهای بزرگ یا بحرانی فعال هستند، بسیار حیاتی است.
پیاده‌سازی ISO/IEC 25010 در سازمان‌ها
برای پیاده‌سازی موفق ISO/IEC 25010 در یک سازمان، گام‌های مشخصی باید طی شود. نخستین مرحله، آموزش تیم توسعه نرم‌افزار و تحلیل‌گران کیفیت در خصوص مفاهیم و ساختار استاندارد است. پس از آن، باید ویژگیهای کیفی مورد انتظار برای هر پروژه نرم‌افزاری شناسایی و مستندسازی شوند. این ویژگی‌ها می‌توانند به‌عنوان معیارهایی برای طراحی، پیاده‌سازی، تست و ارزیابی نهایی نرم‌افزار استفاده شوند.
یکی از گام‌های کلیدی، توسعه ابزارها و متدولوژی‌هایی است که امکان ارزیابی خودکار یا نیمه‌خودکار ویژگیهای کیفیت را فراهم کنند. استفاده از ابزارهای تحلیل ایستا، تست واحد، تست عملکرد و بررسی امنیت نرم‌افزار می‌تواند در این مسیر کمک‌کننده باشد. در نهایت، بازخورد مستمر از کاربران و تحلیل نتایج کیفی به بهبود مستمر منجر می‌شود.
مزایای پیاده‌سازی ISO/IEC 25010
استاندارد ISO/IEC 25010 به سازمان‌ها کمک میکند تا کیفیت محصولات نرم‌افزاری خود را بهصورت علمی و ساختاریافته افزایش دهند. این استاندارد به عنوان یک ابزار مدیریتی برای برنامه‌ریزی و کنترل کیفیت عمل میکند و تضمین میکند که محصولات نرم‌افزاری با نیازهای مشتریان، کاربران نهایی و الزامات قانونی هم‌راستا باشند.
علاوه بر این، پیاده‌سازی این استاندارد می‌تواند به کاهش هزینه‌های ناشی از خرابی‌ها، دوباره‌کاری‌ها و نارضایتی کاربران کمک کند. از آنجا که ISO/IEC 25010 یک زبان مشترک بین تیم‌های مختلف نرم‌افزاری ایجاد میکند، همکاری و درک میان تیم‌های توسعه، تست، مدیریت محصول و مشتریان تسهیل می‌شود.
دریافت گواهینامه مرتبط با ISO/IEC 25010
گرچه ISO/IEC 25010 خود به عنوان یک استاندارد مرجع برای ارزیابی کیفیت است و گواهینامه مستقیمی صادر نمی‌کند، اما بسیاری از چارچوب‌ها و نهادهای ارزیاب کیفیت نرم‌افزار از این مدل استفاده می‌کنند. برای مثال، سازمان‌هایی که بر اساس چارچوب‌هایی مانند CMMI یا ASPICE فعالیت می‌کنند، از مدل ISO/IEC 25010 برای تعریف معیارهای کیفیت بهره می‌برند.
با این حال، برخی شرکت‌های مشاوره و ارزیابی کیفیت، خدمات ارزیابی بر مبنای ISO/IEC 25010 ارائه داده و گزارش‌هایی برای بهبود کیفیت نرم‌افزار صادر می‌کنند. این ارزیابی‌ها می‌تواند برای مشتریان خارجی، ممیزان کیفیت یا ذی‌نفعان سازمان بسیار ارزشمند باشد. همچنین، در فرآیند مناقصات دولتی یا پروژه‌های بین‌المللی، داشتن ارزیابی مبتنی بر این استاندارد یک مزیت رقابتی محسوب می‌شود.
تفاوت با ISO 9126 و مزیت نسخه جدید
یکی از تفاوت‌های اساسی ISO/IEC 25010 با مدل قدیمی ISO/IEC 9126 در جامعیت و به‌روز بودن آن است. در نسخه جدید، ویژگی‌هایی مانند امنیت و سازگاری بهصورت مجزا و شفاف تعریف شده‌اند، در حالی که در نسخه قبلی به این موارد کمتر توجه شده بود. همچنین، مدل کیفیت در استفاده با پوشش بهتر تجربه کاربری، بر تعامل انسانی و زمینه استفاده تمرکز دارد.
این به‌روزرسانی‌ها استاندارد را هم‌راستا با نیازهای جدید توسعه نرم‌افزار، مانند اپلیکیشن‌های مبتنی بر فضای ابری، اینترنت اشیا (IoT) و نرم‌افزارهای بحرانی، کرده است. در نتیجه، استفاده از ISO/IEC 25010 باعث می‌شود سازمان‌ها بتوانند محصولات خود را در بازارهای رقابتی با موفقیت بیشتری عرضه کنند.
نتیجه‌گیری
استاندارد ISO/IEC 25010 ابزاری کلیدی برای مدیریت و ارتقاء کیفیت محصولات نرم‌افزاری است. این استاندارد با ارائه دو مدل مکمل برای ارزیابی کیفیت، امکان تحلیل دقیق و عملیاتی از عملکرد نرمافزارها را فراهم می‌سازد. سازمان‌هایی که این استاندارد را به‌درستی پیاده‌سازی کنند، می‌توانند محصولات قابل اعتمادتر، امن‌تر، کاربرپسندتر و مؤثرتری تولید کنند.
با توجه به اهمیت روزافزون کیفیت در صنعت نرم‌افزار و نقش آن در رضایت کاربران و رقابت‌پذیری، استفاده از ISO/IEC 25010 نه تنها یک انتخاب هوشمندانه، بلکه یک الزام حرفه‌ای محسوب می‌شود.
منابع معتبر
https://iso.org/standard/35733.html
https://www.softwarequalitymeasurement.com/
https://www.etsi.org
https://www.researchgate.net/publication/323097765
: