مقدمه: چرا اعتماد به صلاحیت‌های فردی با ایزو 17024 آغاز میشود؟
در اقتصاد جهانی و بازارهای کاری که به طور فزاینده‌ای تخصصی می‌شوند، چگونه می‌توان از مهارت‌ها، دانش و شایستگی واقعی افرادی که نقش‌های حیاتی را بر عهده دارند، اطمینان حاصل کرد؟ از مهندسان ناظر بر پروژه‌های زیرساختی عظیم گرفته تا متخصصان امنیت سایبری، ممیزان سیستم‌های مدیریت یا تکنسین‌های پزشکی، نیاز به یک مکانیسم قابل اعتماد برای تأیید صلاحیت آنها امری ضروری است. استاندارد بینالمللی ISO/IEC 17024:2012 "ارزیابی انطباق - الزامات عمومی برای نهادهای اجراکننده صدور گواهینامه افراد" precisely addresses this need. این استاندارد، که توسط سازمان بینالمللی استانداردسازی (ISO) توسعه یافته، چارچوبی دقیق و شناخته‌شده جهانی را برای سازمان‌هایی فراهم میکند که مسئولیت ارزیابی و صدور گواهینامه برای صلاحیت افراد را دارند. ایزو 17024 فقط یک دستورالعمل فنی نیست؛ بلکه پایه‌ای برای ایجاد اعتماد در بین کارفرمایان، نهادهای نظارتی، و عموم مردم نسبت به اعتبار گواهینامههای حرفهای است و نقش مهمی در تسهیل تحرک نیروی کار ماهر در سطح بینالمللی ایفا میکند.
اهمیت حیاتی این استاندارد در توانایی آن برای ایجاد یک زبان مشترک و مجموعهای از انتظارات یکسان برای نهادهای صدور گواهینامه در سراسر جهان نهفته است. وقتی یک نهاد بر اساس الزامات ISO 17024 عمل میکند و توسط یک نهاد اعتباربخشی معتبر (Accreditation Body) تأیید صلاحیت میشود، گواهینامههای صادر شده توسط آن از درجه بالایی از اعتبار و قابلیت پذیرش بینالمللی برخوردار می‌شوند. این مقاله به تفصیل به بررسی الزامات، منافع، ساختار و جنبه‌های عملیاتی این استاندارد حیاتی می‌پردازد و از دیدگاه‌ها و اطلاعات منتشر شده توسط ISO و این شرکت‌های معتبر بینالمللی بهره می‌برد.
استاندارد ایزو 17024 چیست؟
استاندارد ایزو 17024، تدوین‌شده توسط سازمان بینالمللی استانداردسازی (ISO)، چارچوبی بینالمللی برای ارزیابی و تأیید صلاحیت افراد ارائه میدهد. این استاندارد الزاماتی را برای سازمان‌های گواهینامه‌دهنده مشخص میکند تا اطمینان حاصل شود که فرآیندهای ارزیابی آنها معتبر، من fused، و عادلانه است. هدف اصلی ایزو 17024، تضمین کیفیت و اعتبار گواهینامههای حرفهای در سطح جهانی است. این استاندارد به‌ویژه برای نهادهای ارزیابی انطباق که گواهینامه صلاحیت افراد صادر میکنند، کاربرد دارد.
بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سایت iso.org، ایزو 17024 در سال 2003 منتشر شد و نسخه به‌روزرسانی‌شده آن در سال 2012 ارائه گردید. این استاندارد بر اصول بیطرفی، شایستگی و شفافیت تأکید دارد.
اهمیت ایزو 17024 در حرفه‌ها
ایزو 17024 با ایجاد اعتماد میان کارفرمایان، مشتریان و متخصصان، نقش حیاتی در دنیای حرفهای ایفا میکند. این استاندارد تضمین میکند که افراد دارای گواهینامه، مهارت و دانش لازم برای انجام وظایف خود را دارند. این موضوع در صنایعی مانند مهندسی، فناوری اطلاعات، بهداشت و ایمنی، و مدیریت کیفیت که شایستگی افراد بر کیفیت و ایمنی تأثیر مستقیم دارد، بسیار مهم است.
ایزو 17024 به سازمانها کمک میکند تا با استانداردهای جهانی هم‌راستا شوند و اعتبار بینالمللی کسب کنند. به‌عنوان مثال، BRSM از این استاندارد برای ارزیابی صلاحیت بازرسان و ممیزان خود استفاده میکند، که این امر به مشتریان اطمینان میدهد خدمات آنها با معیارهای جهانی مطابقت دارد. این استاندارد همچنین ریسکهای مرتبط با استخدام افراد غیرماهر را کاهش میدهد.
الزامات اصلی ایزو 17024
ایزو 17024 مجموعهای از الزامات را برای سازمان‌های گواهینامه‌دهنده تعیین میکند که شامل ساختار سازمانی، فرآیندهای ارزیابی و مدیریت سیستم گواهینامه‌دهی است. الزامات کلیدی شامل بیطرفی در ارزیابی، شایستگی ارزیابان و وجود سیستم مدیریت کیفیت قوی است که فرآیندهای عادلانه و بدون تبعیض را تضمین میکند.
طبق اطلاعات iso.org، سازمانها باید طرح گواهینامه‌دهی مشخصی داشته باشند که شامل معیارهای صلاحیت، روش‌های ارزیابی (مانند آزمون‌های کتبی یا عملی) و فرآیندهای نظارت و تمدید گواهینامه باشد. BRSM از این الزامات برای طراحی برنامه‌های آموزشی و ارزیابی استفاده میکند که به متخصصان کمک میکند مهارت‌های خود را به‌روز نگه دارند. این الزامات پذیرش جهانی گواهینامه‌ها را تضمین میکنند.
دامنه کاربرد و اهداف بنیادین ISO/IEC 17024
بر اساس تعریف رسمی ارائه شده در وب‌سایت iso.org, استاندارد ISO/IEC 17024 الزامات لازم برای نهادهایی را مشخص میکند که فرآیندهای صدور گواهینامه برای افراد را، بر اساس طرح‌های صدور گواهینامه (Certification Schemes) خاص، اجرا میکنند. این طرح‌ها باید معیارهای روشنی برای صلاحیت مورد نیاز تعریف کرده و روش‌های معتبری برای ارزیابی آن صلاحیت‌ها داشته باشند. دامنه کاربرد این استاندارد بسیار وسیع است و شامل هر نوع سازمانی میشود که در زمینه صدور گواهینامه صلاحیت افراد فعالیت میکند، صرف‌نظر از اندازه، بخش فعالیت (دولتی یا خصوصی) یا زمینه تخصصی که پوشش میدهد (مانند صنعت، خدمات، بهداشت، فناوری). هدف اصلی این استاندارد، تضمین این است که نهادهای صدور گواهینامه به شیوهای عمل کنند که منجر به نتایج قابل اعتماد، معتبر و قابل مقایسه در سطح جهانی شود.
اهداف کلیدی که ISO 17024 دنبال میکند عبارتند از:
• تأسیس و حفظ اعتماد: ایجاد اطمینان در بین تمام ذینفعان (متقاضیان، دارندگان گواهینامه، کارفرمایان، نهادهای نظارتی، عموم مردم) نسبت به فرآیند صدور گواهینامه و صلاحیت افراد تأیید شده.
• ترویج بیطرفی و عینیت: اطمینان از اینکه تصمیمات مربوط به صدور گواهینامه بر اساس شواهد عینی از صلاحیت فرد گرفته شده و عاری از هرگونه تضاد منافع یا جانبداری است.
• تضمین صلاحیت نهاد: اطمینان از اینکه نهاد صدور گواهینامه دارای ساختار، منابع (انسانی و فیزیکی) و فرآیندهای لازم برای اجرای مؤثر و کارآمد طرح‌های صدور گواهینامه است.
• افزایش شفافیت: الزام نهادها به ارائه اطلاعات روشن و قابل دسترس در مورد فرآیندها، الزامات، هزینه‌ها و سیاست‌های خود.
• تسهیل شناسایی متقابل: ایجاد پایه‌ای محکم برای به رسمیت شناختن گواهینامههای صادر شده در کشورهای مختلف، که به نوبه خود به تجارت جهانی و جابجایی متخصصان کمک میکند.
الزامات ساختاری: شالوده یک نهاد صدور گواهینامه معتبر
ISO 17024 تأکید قابل توجهی بر ساختار قانونی و سازمانی نهاد صدور گواهینامه دارد تا اطمینان حاصل شود که این نهاد قادر به پذیرش مسئولیت کامل فعالیت‌های خود بوده و می‌تواند به طور مستقل و بیطرفانه عمل کند. نهاد باید یک هویت حقوقی مشخص داشته باشد یا بخشی تعریف‌شده از یک سازمان بزرگتر باشد که مسئولیت‌هایش به وضوح مشخص شده است. ساختار سازمانی باید به گونه‌ای باشد که خطوط مسئولیت و اختیار، به ویژه برای تصمیم‌گیری‌های کلیدی مرتبط با صدور گواهینامه، روشن باشد. این شامل مدیریت ارشد، کارکنان مسئول توسعه و نگهداری طرح، ممتحنین و ارزیابان، و افرادی که تصمیم نهایی در مورد اعطای گواهینامه را می‌گیرند، میشود.
یکی از حیاتی‌ترین جنبه‌های ساختاری که توسط تمام نهادهای معتبر مورد تأکید قرار می‌گیرد، مدیریت فعالانه بیطرفی است. استاندارد الزام میکند که نهاد صدور گواهینامه باید ساختار، سیاست‌ها و رویه‌هایی را برای شناسایی، تحلیل، ارزیابی، درمان، نظارت و مستندسازی ریسکهای مرتبط با بیطرفی به صورت مداوم داشته باشد. این ریسک‌ها می‌توانند ناشی از مالکیت، حاکمیت، مدیریت، پرسنل، منابع مالی، قراردادها، آموزش (در صورت ارائه توسط نهاد) و سایر فعالیت‌ها باشند. ایجاد مکانیزم‌هایی مانند کمیته‌های نظارتی مستقل یا جداسازی واضح وظایف (مثلاً بین آموزش و ارزیابی) برای کاهش این ریسک‌ها ضروری است. ساختار باید تضمین کند که هیچ فشار تجاری، مالی یا دیگری، بیطرفی در تصمیمات صدور گواهینامه را به خطر نمی‌اندازد.
الزامات منابع: تضمین صلاحیت و پایداری عملیات
کیفیت و اعتبار فرآیند صدور گواهینامه به شدت به منابع در دسترس نهاد، به ویژه منابع انسانی، بستگی دارد. ISO 17024 الزامات مشخصی را برای مدیریت کارکنان تعیین میکند. نهاد باید اطمینان حاصل کند که تمامی پرسنل درگیر در فعالیت‌های صدور گواهینامه (اعم از کارکنان داخلی یا خارجی/پیمانکاران) دارای صلاحیت لازم برای وظایف محوله هستند. این شامل داشتن دانش فنی مرتبط با طرح صدور گواهینامه، درک الزامات استاندارد، مهارت‌های ارزیابی و پایبندی به اصول بیطرفی و محرمانگی است. نهاد باید فرآیندهای روشنی برای تعیین معیارهای صلاحیت، انتخاب، آموزش، نظارت و ارزیابی عملکرد کارکنان خود داشته باشد و سوابق مربوطه را نگهداری کند. به ویژه، ممتحنین و ارزیابان باید آموزش‌های لازم را دیده باشند تا بتوانند ارزیابی‌ها را به شیوهای سازگار، معتبر و منصفانه انجام دهند.
علاوه بر منابع انسانی، نهاد باید از منابع کافی دیگری نیز برخوردار باشد. این شامل امکانات و تجهیزات مناسب برای انجام ارزیابی‌ها (مانند مراکز آزمون، تجهیزات تخصصی برای ارزیابی‌های عملی)، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات برای مدیریت داده‌ها و فرآیندها، و منابع مالی پایدار برای تضمین تداوم عملیات و حفظ بیطرفی است.. در صورتی که نهاد بخشی از فعالیت‌های خود را (مانند برگزاری آزمون‌ها یا مدیریت برخی فرآیندها) برون‌سپاری کند، مسئولیت کامل انطباق آن فعالیت‌ها با الزامات استاندارد همچنان بر عهده نهاد اصلی است و باید قراردادهای روشنی وجود داشته باشد که کنترل لازم، از جمله حفظ بیطرفی و محرمانگی، را تضمین کند.
الزامات فرآیندی: سفر متقاضی از درخواست تا حفظ صلاحیت
قلب استاندارد ISO 17024 در الزامات دقیق آن برای فرآیندهای کلیدی چرخه صدور گواهینامه نهفته است. این فرآیندها باید به طور کامل مستند، اجرا و کنترل شوند تا از سازگاری، اعتبار و انصاف اطمینان حاصل گردد. مراحل اصلی این چرخه عبارتند از:
• فرآیند درخواست (Application Process): نهاد باید اطلاعات جامعی را در مورد طرح صدور گواهینامه، پیش‌نیازها، فرآیند ارزیابی، هزینه‌ها، حقوق و مسئولیت‌های متقاضی و دارنده گواهینامه، و سیاست‌های مربوط به شکایات و تجدیدنظر، به طور عمومی در دسترس قرار دهد. فرآیندی برای دریافت، بررسی و تأیید واجد شرایط بودن متقاضیان بر اساس پیش‌نیازهای تعریف‌شده باید وجود داشته باشد.
• فرآیند ارزیابی (Assessment Process): این بخش شامل برنامه‌ریزی و اجرای روش‌های ارزیابی برای سنجش صلاحیت متقاضی بر اساس معیارهای طرح است. روش‌ها می‌توانند شامل آزمون‌های کتبی، شفاهی، عملی، ارزیابی عملکرد، مصاحبه، بررسی نمونه کارها یا سوابق باشند. استاندارد تأکید دارد که این روش‌ها باید معتبر (valid)، پایا (reliable) و منصفانه (fair) باشند و امنیت و محرمانگی آنها حفظ شود.
• فرآیند آزمون (Examination Process): در صورت استفاده از آزمون، باید مدیریت، توسعه، اجرا و نمره‌دهی آن به گونه‌ای باشد که از تقلب جلوگیری شده و نتایج قابل اعتماد باشند. دستورالعمل‌های روشنی برای ممتحنین و شرایط استاندارد برای برگزاری آزمون‌ها لازم است.
• تصمیمگیری در مورد صدور گواهینامه (Certification Decision): تصمیم نهایی برای اعطا، حفظ، تمدید، تعلیق یا ابطال گواهینامه باید منحصراً توسط نهاد صدور گواهینامه و بر اساس اطلاعات و شواهد جمع‌آوری شده در طول فرآیند ارزیابی گرفته شود. این تصمیم باید توسط فرد یا افرادی اتخاذ شود که در فرآیند آزمون یا آموزش متقاضی دخالت نداشته‌اند تا بیطرفی تضمین گردد.
• فرآیندهای نظارت (Surveillance Processes): نهاد باید روش‌هایی برای نظارت دوره‌ای بر دارندگان گواهینامه داشته باشد تا اطمینان حاصل کند که آنها همچنان به الزامات صلاحیت پایبند هستند. این می‌تواند شامل نیاز به ارائه شواهد ادامه فعالیت حرفهای، توسعه حرفهای مداوم، یا حتی ارزیابی‌های مجدد باشد.
• فرآیند تمدید گواهینامه (Recertification Process): گواهینامه‌ها معمولاً دارای تاریخ انقضا هستند. نهاد باید فرآیند و معیارهای مشخصی برای تمدید گواهینامه داشته باشد که شامل ارزیابی مجدد صلاحیت فرد در فواصل زمانی معین است تا اطمینان حاصل شود که دانش و مهارت‌های او به‌روز باقی مانده‌اند.
• استفاده از گواهینامه‌ها، لوگوها و نشان‌ها: نهاد باید کنترل‌هایی بر نحوه استفاده دارندگان گواهینامه از عنوان، لوگو یا نشان خود داشته باشد تا از هرگونه استفاده نادرست یا گمراه‌کننده جلوگیری شود.
توسعه و نگهداری طرح صدور گواهینامه: هسته فنی استاندارد
یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال اساسی‌ترین بخش‌های ISO 17024 به "طرح صدور گواهینامه" (Certification Scheme) مربوط میشود. طرح، مجموعهای مدون از قوانین، رویه‌ها و الزامات خاص است که برای صدور گواهینامه در یک حوزه تخصصی معین (مثلاً مدیریت پروژه، بازرسی جوش، ممیزی انرژی) به کار میرود. نهاد صدور گواهینامه مسئولیت کامل توسعه، نگهداری و اجرای این طرح را بر عهده دارد. استاندارد الزام میکند که این طرح باید بر اساس ورودی‌های مناسب از طرف‌های ذینفع مرتبط (مانند نمایندگان صنعت، کارشناسان فنی، انجمن‌های حرفهای، نهادهای نظارتی) توسعه یافته و به طور دوره‌ای بازنگری شود تا از مرتبط بودن و به‌روز بودن آن اطمینان حاصل گردد.
فرآیند توسعه طرح معمولاً شامل مراحل زیر است:
• تحلیل شغل یا وظیفه (Job/Task Analysis): شناسایی دقیق وظایف، مسئولیت‌ها، دانش، مهارت‌ها و توانایی‌های کلیدی مورد نیاز برای عملکرد شایسته در نقش یا حرفه مورد نظر. این تحلیل، پایه و اساس تعیین معیارهای صلاحیت است.
• تعریف معیارهای صلاحیت (Competence Criteria): بر اساس تحلیل شغل، معیارهای واضح، قابل اندازه‌گیری و مرتبط برای سنجش صلاحیت تعریف می‌شوند.
• تعیین پیش‌نیازها (Prerequisites): مشخص کردن الزامات لازم برای ورود به فرآیند صدور گواهینامه، مانند سطح تحصیلات، تجربه کاری، آموزش‌های خاص یا گواهینامههای دیگر.
• انتخاب و طراحی روش‌های ارزیابی: تعیین مناسب‌ترین و معتبرترین روش‌ها (آزمون، مصاحبه، ارزیابی عملی و غیره) برای سنجش هر یک از معیارهای صلاحیت تعریف‌شده.
• تعیین معیارهای تصمیمگیری: مشخص کردن حد نصاب قبولی، قوانین ترکیب نتایج ارزیابی‌های مختلف و معیارهای لازم برای اعطای گواهینامه.
• تعریف الزامات نظارت و تمدید گواهینامه: مشخص کردن فرآیندها، فواصل زمانی و معیارهای لازم برای حفظ اعتبار گواهینامه و تمدید آن.
نگهداری طرح نیز شامل بازنگری منظم، به‌روزرسانی بر اساس تغییرات در فناوری یا الزامات شغلی، و اطمینان از اعتبار و پایایی مداوم روش‌های ارزیابی است.
بیطرفی (Impartiality): اصل جدایی‌ناپذیر و حیاتی
مفهوم بیطرفی در تار و پود استاندارد ISO 17024 تنیده شده و به عنوان یک اصل بنیادین و غیرقابل مذاکره در نظر گرفته میشود. بیطرفی به معنای وجود عینیت و عدم وجود تضاد منافع (واقعی یا بالقوه) است که می‌تواند بر تصمیمات صدور گواهینامه تأثیر بگذارد. به عبارت دیگر، تصمیمات باید صرفاً بر اساس صلاحیت متقاضی و نه بر اساس منافع نهاد صدور گواهینامه، کارکنان آن یا هر طرف دیگری اتخاذ شود.
استاندارد از نهادهای صدور گواهینامه می‌خواهد که به طور فعال و مداوم ریسکهای تهدیدکننده بیطرفی را شناسایی، تحلیل و مدیریت کنند. برخی از منابع رایج این ریسک‌ها عبارتند از:
• منافع شخصی (Self-interest threats): تهدیداتی که از منافع مالی یا غیرمالی خود نهاد یا کارکنانش ناشی میشود.
• خودبازبینی (Self-review threats): تهدیداتی که ناشی از ارزیابی کاری است که توسط خود نهاد انجام شده (مثلاً ارزیابی فردی که توسط همان نهاد آموزش دیده).
• جانبداری (Advocacy threats): تهدیداتی که ناشی از ترویج یا دفاع از متقاضی یا سازمان او است.
• آشنایی (Familiarity threats): تهدیداتی که ناشی از روابط نزدیک یا طولانی‌مدت با متقاضی است و قضاوت عینی را به خطر می‌اندازد.
• ارعاب (Intimidation threats): تهدیداتی که ناشی از فشارهای واقعی یا درک شده از سوی متقاضی یا سایر طرف‌های ذینفع است.
نهاد باید ساختارها و مکانیزم‌های مؤثری برای حفاظت از بیطرفی خود ایجاد کند. این می‌تواند شامل تعهد مدیریت ارشد به بیطرفی، ایجاد یک کمیته مستقل برای نظارت بر سیاست‌ها و فعالیت‌های مرتبط با بیطرفی، جداسازی کامل فعالیت‌های آموزشی از فعالیت‌های صدور گواهینامه (اگر هر دو توسط یک نهاد ارائه می‌شوند)، الزام کارکنان به افشای تضاد منافع بالقوه، و انجام ممیزی‌های منظم برای ارزیابی اثربخشی این کنترل‌ها باشد.
الزامات سیستم مدیریت: تضمین سازگاری و بهبود مستمر
برای اطمینان از اینکه نهاد صدور گواهینامه به طور مداوم الزامات ISO 17024 را برآورده میکند و قادر به ارائه خدمات معتبر و قابل اعتماد است، استاندارد الزام میکند که یک سیستم مدیریت مؤثر ایجاد، پیاده‌سازی و نگهداری شود. این سیستم مدیریت باید تمام فعالیت‌های مرتبط با صدور گواهینامه را پوشش دهد. نهاد دو گزینه اصلی دارد:
1. پیاده‌سازی یک سیستم مدیریت کیفیت کامل مطابق با ISO 9001: که تمام الزامات عمومی مدیریت کیفیت را پوشش میدهد.
2. پیاده‌سازی الزامات سیستم مدیریت مشخص شده در خود استاندارد ISO 17024 (بند 10): این الزامات شامل جنبه‌های کلیدی مانند کنترل مستندات، کنترل سوابق، بازنگری مدیریت، ممیزی داخلی، اقدامات اصلاحی، و اقدامات پیشگیرانه است.
صرف‌نظر از گزینه انتخابی، هدف سیستم مدیریت یکسان است: فراهم کردن چارچوبی برای مدیریت سازگار و مؤثر فعالیت‌ها، اطمینان از انطباق با الزامات استاندارد و الزامات قانونی، پاسخگویی به نیازهای مشتریان و ذینفعان، و ایجاد پایه‌ای برای بهبود مستمر عملکرد. بازنگری‌های مدیریت توسط مدیریت ارشد و ممیزی‌های داخلی منظم، ابزارهای کلیدی برای ارزیابی اثربخشی سیستم و شناسایی فرصت‌های بهبود هستند..
منافع پیاده‌سازی ISO 17024 و کسب اعتبارنامه (Accreditation)
پیاده‌سازی دقیق الزامات ISO 17024 و در نهایت کسب اعتبارنامه رسمی از یک نهاد اعتباربخشی شناخته‌شده (مانند اعضای مجمع بینالمللی اعتباربخشی - IAF)، مزایای متعددی را برای ذینفعان مختلف به ارمغان می‌آورد.
• برای نهاد صدور گواهینامه:
o افزایش چشمگیر اعتبار و شهرت: اعتبارنامه ISO 17024 به عنوان مهر تأییدی بر صلاحیت، بیطرفی و عملکرد مطابق با بهترین شیوه‌های بینالمللی عمل میکند.
o مزیت رقابتی در بازار: تمایز از نهادهای غیرمعتبر و جذب مشتریان و متقاضیانی که به دنبال گواهینامههای معتبر هستند.
o بهبود کارایی و کاهش ریسک: پیاده‌سازی استاندارد منجر به بهینه‌سازی فرآیندها، شفافیت بیشتر و مدیریت بهتر ریسکهای عملیاتی و ریسکهای مربوط به بیطرفی میشود.
o دسترسی به بازارهای جهانی: از طریق توافق‌نامه‌های شناسایی متقابل چندجانبه (IAF MLA)، گواهینامههای صادر شده توسط نهادهای معتبر، شانس بیشتری برای پذیرش در سطح بینالمللی دارند.
• برای افراد دارای گواهینامه:
o تأیید عینی و قابل اعتماد صلاحیت: گواهینامه معتبر، اثباتی قوی از دانش، مهارت و شایستگی فرد در یک حوزه تخصصی است.
o افزایش قابلیت استخدام و پیشرفت شغلی: بهبود چشم‌انداز شغلی، امکان دستیابی به موقعیت‌های بهتر و پتانسیل درآمد بالاتر.
o شناسایی حرفهای و قابلیت حمل مهارت: افزایش اعتبار حرفهای و تسهیل به رسمیت شناخته شدن صلاحیت در مناطق یا کشورهای مختلف.
• برای کارفرمایان و صنعت:
o اطمینان از استخدام نیروی کار ماهر: ساده‌سازی فرآیند شناسایی و جذب افراد واجد شرایط و کاهش ریسکهای ناشی از استخدام کارکنان فاقد صلاحیت کافی.
o ارتقاء سطح کیفیت، ایمنی و عملکرد: استفاده از متخصصان تأیید صلاحیت شده به بهبود نتایج کسب‌وکار، کاهش حوادث و افزایش رضایت مشتری کمک میکند.
o ایجاد معیار استاندارد: گواهینامه‌ها می‌توانند به عنوان یک معیار قابل اتکا برای ارزیابی صلاحیت پیمانکاران، تأمین‌کنندگان یا شرکای تجاری استفاده شوند.
• برای عموم مردم و نهادهای نظارتی:
o حفاظت از منافع عمومی: اطمینان از اینکه افرادی که در مشاغل حساس با تأثیر بر سلامت، ایمنی یا رفاه عمومی فعالیت میکنند (مانند حوزه‌های پزشکی، مالی، مهندسی)، دارای حداقل صلاحیت لازم هستند.
o حمایت از مقررات‌گذاری: نهادهای دولتی و نظارتی می‌توانند از گواهینامههای معتبر ISO 17024 به عنوان ابزاری برای اجرای مقررات یا به عنوان بخشی از الزامات مجوزدهی استفاده کنند.
فرآیند اخذ گواهینامه ایزو 17024
دریافت گواهینامه ایزو 17024 شامل مراحل متعددی است. ابتدا، سازمان باید سیستم مدیریت کیفیت مطابق با الزامات استاندارد ایجاد کند. سپس، فرآیندهای ارزیابی صلاحیت را طراحی و مستندات لازم را تهیه نماید. در نهایت، سازمان توسط یک نهاد اعتباردهنده ارزیابی میشود تا انطباق با استاندارد تأیید شود.
BRSM توضیح میدهد که این فرآیند شامل ممیزی‌های داخلی و خارجی است که ممکن است چندین ماه طول بکشد. Bureau Veritas خدمات مشاوره‌ای برای کمک به سازمانها در این فرآیند ارائه میدهد، شامل آموزش، ارزیابی اولیه و پشتیبانی در ممیزی‌های نهایی. نتیجه این فرآیند، دریافت گواهینامه‌ای با اعتبار جهانی است.
مزایای پیاده‌سازی ایزو 17024
پیاده‌سازی ایزو 17024 مزایای بسیاری برای سازمانها و افراد دارد. این استاندارد به بهبود فرآیندها، جلب اعتماد مشتریان و افزایش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی کمک میکند. همچنین، گواهینامههای صادرشده تحت این استاندارد فرصت‌های شغلی بهتری برای افراد فراهم می‌آورد.
BRSM گزارش میدهد که سازمان‌های بهره‌مند از ایزو 17024 کیفیت خدمات خود را بهبود داده و ریسکهای مرتبط با عدم صلاحیت را کاهش می‌دهند. همچنین اعلام کرده است که سازمان‌های پیاده‌کننده این استاندارد شاهد افزایش رضایت مشتریان و تقویت شهرت برند خود بوده‌اند. این مزایا ایزو 17024 را به یکی از استانداردهای محبوب در ارزیابی صلاحیت تبدیل کرده است.
کاربردهای ایزو 17024 در صنایع
ایزو 17024 در صنایع مختلفی مانند فناوری اطلاعات، مهندسی، بهداشت و ایمنی و مدیریت کیفیت کاربرد دارد. این استاندارد به تأیید صلاحیت متخصصان و اطمینان از کیفیت خدمات کمک میکند. برای مثال، در فناوری اطلاعات، گواهینامه‌هایی مانند ITIL یا CISSP اغلب تحت ایزو 17024 صادر می‌شوند.
BRSM گزارش میدهد که ایزو 17024 در صنایع ساخت‌وساز و انرژی نیز کاربرد گسترده‌ای دارد، جایی که صلاحیت بازرسان و تکنسین‌ها حیاتی است. همچنین BRSM از این استاندارد برای ارزیابی صلاحیت در حوزه‌های ایمنی و محیط زیست استفاده میکند. این کاربردها انعطاف‌پذیری و اهمیت ایزو 17024 را نشان میدهد.
تفاوت ایزو 17024 با سایر استانداردها
ایزو 17024 با استانداردهایی مانند ایزو 9001 (مدیریت کیفیت) یا ایزو 14001 (مدیریت زیست‌محیطی) تفاوت دارد. برخلاف ایزو 9001 که بر سیستم‌های مدیریت کیفیت تمرکز دارد، ایزو 17024 به‌طور خاص بر ارزیابی صلاحیت افراد متمرکز است. این تمایز آن را برای سازمان‌های گواهینامه‌دهنده حرفهای مناسب‌تر میکند.
سازمان جهانی استاندارد توضیح میدهد که ایزو 17024 بر بیطرفی و شایستگی تأکید دارد، در حالی که استانداردهایی مانند ایزو 45001 بر مدیریت ریسکهای سازمانی تمرکز دارند. ایزو تأکید میکند که ایزو 17024 فرآیندهای ارزیابی را از سیستم‌های مدیریتی جدا کرده و بر کیفیت گواهینامههای حرفهای متمرکز است.
نقش نهادهای اعتباربخشی و جایگاه شرکت‌های بزرگ
اکوسیستم صدور گواهینامه افراد بر اساس ISO 17024 شامل چندین بازیگر کلیدی است. نهادهای اعتباربخشی (Accreditation Bodies - ABs) در راس این هرم قرار دارند. این‌ها سازمان‌های مستقلی هستند (معمولاً یک نهاد ملی در هر کشور که عضو IAF است) که صلاحیت نهادهای ارزیابی انطباق (Conformity Assessment Bodies - CABs) را بر اساس استانداردهای بینالمللی، از جمله ISO 17024، ارزیابی میکنند. AB، نهاد صدور گواهینامه افراد (که یک نوع CAB است) را ممیزی میکند و در صورت احراز انطباق کامل با الزامات استاندارد، به آن "اعتبارنامه" (Accreditation) اعطا میکند. این اعتبارنامه، تأیید رسمی صلاحیت و بیطرفی نهاد صدور گواهینامه است.
شرکت‌های بزرگ چندملیتی صدور گواهینامه نقش‌های متنوع و مهمی در این اکوسیستم ایفا میکنند:
• به عنوان نهادهای صدور گواهینامه معتبر: بسیاری از این شرکت‌ها، خود دارای بخش‌هایی هستند که به عنوان نهاد صدور گواهینامه افراد در حوزه‌های تخصصی مختلف (مانند ممیزی سیستم‌های مدیریت، بازرسی فنی، تست‌های غیرمخرب، ایمنی عملکردی) فعالیت میکنند و برای این فعالیت‌ها اعتبارنامه ISO 17024 را از یک AB معتبر دریافت کرده‌اند.
• ارائه‌دهندگان آموزش: این شرکت‌ها طیف وسیعی از دوره‌های آموزشی مرتبط با ISO 17024 را ارائه می‌دهند، از جمله دوره‌های آشنایی با الزامات استاندارد، نحوه پیاده‌سازی، توسعه طرح صدور گواهینامه، و ممیزی داخلی بر اساس این استاندارد.
• ارائه‌دهندگان خدمات ممیزی و پشتیبانی (با رعایت بیطرفی): آنها ممکن است خدمات ممیزی شکاف (Gap Analysis) یا پشتیبانی در فرآیند آماده‌سازی برای اعتباربخشی را به نهادهای دیگر ارائه دهند، البته با جداسازی کامل این خدمات از هرگونه فعالیت صدور گواهینامه خودشان برای جلوگیری از تضاد منافع.
• ترویج‌دهندگان استاندارد: به عنوان رهبران جهانی در صنعت TIC (Testing, Inspection, Certification)، این شرکت‌ها از طریق وبینارها، مقالات و حضور در کنفرانس‌ها، نقش مهمی در افزایش آگاهی و ترویج بهترین شیوه‌ها، از جمله اهمیت و کاربرد ISO 17024، ایفا میکنند.
بنابراین، این شرکت‌ها هم می‌توانند به عنوان نمونه‌ای از کاربران استاندارد (نهادهای معتبر) و هم به عنوان توانمندسازان (ارائه‌دهندگان آموزش و خدمات مرتبط) در نظر گرفته شوند. اطلاعات منتشر شده در وب‌سایت‌های آنها منابع ارزشمندی برای درک عملی پیاده‌سازی و مزایای استاندارد است.
چالش‌های رایج در پیاده‌سازی ISO 17024 و استراتژی‌های غلبه بر آنها
اگرچه مزایای پیاده‌سازی ISO 17024 قابل توجه است، اما نهادهای صدور گواهینامه، به ویژه سازمان‌های کوچکتر یا آن‌هایی که تازه وارد این عرصه می‌شوند، ممکن است با چالش‌هایی در مسیر انطباق با الزامات استاندارد مواجه شوند:
• پیچیدگی درک و تفسیر الزامات: استاندارد حاوی جزئیات فنی و فرآیندی زیادی است، به خصوص در مورد توسعه و اعتبارسنجی طرح صدور گواهینامه، روش‌های ارزیابی (روان‌سنجی آزمون‌ها) و مدیریت دقیق بیطرفی که می‌تواند تفسیر و اجرای آنها دشوار باشد.
• نیاز به منابع قابل توجه: پیاده‌سازی و حفظ انطباق نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها (مانند سیستم‌های مدیریت آزمون)، استخدام یا آموزش پرسنل متخصص (کارشناسان فنی، روان‌سنج‌ها، ممیزان)، توسعه محتوای ارزیابی، و هزینه‌های فرآیند اعتباربخشی و ممیزی‌های سالانه است.
• توسعه و نگهداری طرح‌های معتبر: طراحی و اعتبارسنجی روش‌های ارزیابی که هم صلاحیت مورد نظر را به درستی بسنجند (validity) و هم نتایج سازگار و قابل اعتمادی ارائه دهند (reliability)، نیازمند تخصص فنی و آماری است که ممکن است به راحتی در دسترس نباشد.
• چالش مدیریت بیطرفی: حفظ بیطرفی در عمل، به ویژه در سازمان‌هایی که ممکن است منافع دیگری (مانند ارائه آموزش یا خدمات مشاوره) داشته باشند، نیازمند هوشیاری مداوم، سیاست‌های قوی و نظارت مؤثر است.
• جذب و حفظ کارکنان واجد شرایط: یافتن افرادی که هم دارای تخصص فنی در حوزه مربوطه باشند و هم با الزامات فرآیندی و بیطرفی استاندارد آشنایی کامل داشته باشند، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
برای مواجهه با این چالش‌ها، نهادها می‌توانند استراتژی‌های مختلفی را اتخاذ کنند:
• برنامه‌ریزی دقیق و تعهد مدیریت ارشد: داشتن یک برنامه پیاده‌سازی مشخص با حمایت کامل مدیریت ارشد ضروری است.
• استفاده از راهنمایی و آموزش تخصصی: بهره‌گیری از خدمات مشاوران باتجربه (با رعایت الزامات بیطرفی) یا شرکت در دوره‌های آموزشی ارائه شده توسط نهادهای معتبر مانند BRSM می‌تواند بسیار مفید باشد.
• مشارکت دادن ذینفعان: همکاری نزدیک با کارشناسان صنعت، انجمن‌های حرفهای و سایر ذینفعان در فرآیند توسعه و بازنگری طرح‌ها می‌تواند به اعتبار و پذیرش آنها کمک کند.
• رویکرد بهبود مستمر: استفاده از نتایج ممیزی‌های داخلی، بازخوردهای مشتریان و بازنگری‌های مدیریت به عنوان فرصتی برای یادگیری و بهبود مداوم فرآیندها.
• همکاری یا برون‌سپاری هوشمندانه: در نظر گرفتن همکاری با نهادهای دیگر یا برون‌سپاری بخش‌هایی از فرآیند (مانند توسعه آزمون یا برگزاری آن) به شرط حفظ کنترل و مسئولیت کامل.
آینده استاندارد ISO 17024 و همگامی با تحولات دنیای حرفهای
استاندارد ISO 17024 مانند سایر استانداردهای ISO به صورت دوره‌ای مورد بازنگری قرار می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که همچنان با نیازهای در حال تغییر بازار کار جهانی، پیشرفت‌های فناوری و بهترین شیوه‌های ارزیابی انطباق همخوانی دارد. نسخه فعلی مربوط به سال 2012 است و انتظار میرود بازنگری‌های آینده روندهای نوظهور را در نظر بگیرند. برخی از این روندها که احتمالاً بر آینده صدور گواهینامه افراد و استاندارد مربوطه تأثیر خواهند گذاشت عبارتند از:
• تحول دیجیتال در ارزیابی: گسترش استفاده از پلتفرم‌های آزمون آنلاین، نظارت از راه دور بر آزمون‌ها (Remote Proctoring)، روش‌های نوین تحلیل داده‌های آزمون، صدور گواهینامه‌ها و نشان‌های دیجیتال قابل تأیید (Digital Badges and Verifiable Credentials) که نیازمند توجه ویژه به امنیت، اعتبار و حفظ بیطرفی در محیط دیجیتال است.
• ظهور مهارت‌های جدید و نیاز به تأیید آنها: تقاضای فزاینده برای صدور گواهینامه در حوزه‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، علم داده، پایداری و مهارت‌های سبز، امنیت سایبری پیشرفته، و مهارت‌های نرم که نیازمند توسعه سریع طرح‌های صدور گواهینامه مرتبط و معتبر است.
• تأکید بیشتر بر ارزیابی مبتنی بر عملکرد: حرکت به سمت روش‌های ارزیابی که توانایی عملی فرد را در انجام وظایف واقعی یا شبیه‌سازی شده بهتر می‌سنجند (Performance-Based Assessment) به جای تکیه صرف بر آزمون‌های دانش‌محور.
• مدل‌های یادگیری و اعتباردهی مستمر: افزایش علاقه به مدل‌های اعتباردهی خرد (Micro-credentialing) و نیاز به تأیید صلاحیت‌های مستمر و به‌روزرسانی دانش و مهارت‌ها در طول مسیر حرفهای فرد، به جای صدور گواهینامههای با اعتبار طولانی‌مدت ثابت.
• تقویت همکاری و شناسایی متقابل جهانی: تلاش‌های مستمر برای گسترش پوشش توافق‌نامه‌های شناسایی متقابل (MRAs) بین نهادهای اعتباربخشی در سراسر جهان تا گواهینامههای معتبر ISO 17024 به طور گسترده‌تری پذیرفته شوند و موانع تجاری و حرفهای کاهش یابند.
نهادهای صدور گواهینامه که بر اساس ISO 17024 فعالیت میکنند، باید نسبت به این روندها هوشیار باشند و آمادگی لازم برای تطبیق فرآیندها، طرح‌ها و فناوری‌های خود را داشته باشند تا همچنان در خط مقدم ارائه خدمات تأیید صلاحیت معتبر و مرتبط باقی بمانند.
نتیجه‌گیری: ISO 17024 به مثابه گذرنامه جهانی صلاحیت حرفهای
در نهایت، استاندارد ISO/IEC 17024:2012 یک ابزار قدرتمند و ضروری برای تضمین کیفیت، بیطرفی و سازگاری در فرآیند حیاتی صدور گواهینامه صلاحیت افراد است. این استاندارد با ارائه مجموعهای جامع از الزامات برای ساختار، منابع، فرآیندها و سیستم مدیریت نهادهای صدور گواهینامه، به ایجاد و حفظ اعتماد در بین تمام ذینفعان کمک میکند. گواهینامه‌هایی که تحت یک طرح معتبر و توسط یک نهاد دارای اعتبارنامه ISO 17024 صادر می‌شوند، ارزشی فراتر از یک مدرک صرف دارند؛ آنها نشاندهنده تأییدی مستقل و قابل اتکا از صلاحیت فرد هستند که می‌تواند درهای فرصت‌های شغلی را در سطح ملی و بینالمللی باز کند.
نقش سازمان ISO در توسعه و نگهداری این استاندارد و تلاش‌های شرکت‌های پیشرو در پیاده‌سازی، ترویج و ارائه خدمات مرتبط با آن، به تقویت اکوسیستم جهانی ارزیابی انطباق کمک شایانی کرده است. با وجود چالش‌های پیاده‌سازی، منافع بلندمدت حاصل از افزایش شفافیت، بهبود کیفیت نیروی کار، و تسهیل تجارت و تحرک متخصصان، سرمایه‌گذاری در انطباق با ISO 17024 را به یک ضرورت استراتژیک برای هر نهادی که به دنبال اعتبار واقعی در حوزه صدور گواهینامه افراد است، تبدیل میکند. این استاندارد در نهایت به ساخت جهانی کمک میکند که در آن صلاحیت حرفهای به شیوهای قابل اعتماد و قابل مقایسه در سراسر مرزها به رسمیت شناخته میشود.