استانداردهای مرتبط با تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جهانی تبدیل شده است و سازمان‌های بینالمللی مختلفی استانداردها و دستورالعمل‌هایی برای مقابله با این بحران تدوین کرده‌اند. این استانداردها شامل روش‌های اندازهگیری، گزارشدهی، کاهش انتشار گازهای گلخانهای و استراتژی‌های مدیریت انرژی هستند. در ادامه، مهم‌ترین استانداردهای بینالمللی در این حوزه تشریح شده‌اند.
۱. ISO 14064 (استاندارد گزارشدهی گازهای گلخانهای)
استاندارد ISO 14064 یک چارچوب جامع برای محاسبه، پایش و گزارشدهی میزان انتشار گازهای گلخانهای (GHG) در سطوح سازمانی و پروژه‌ای فراهم میکند. این استاندارد از سه بخش اصلی تشکیل شده است: (۱) اصول و الزامات کلی برای تعیین میزان انتشار GHG در سطح سازمانی، (۲) راهنمایی‌هایی برای پایش و گزارشدهی انتشار GHG در سطح پروژه، و (۳) الزامات برای تأیید و اعتبارسنجی داده‌های گزارش‌شده. هدف اصلی این استاندارد، ایجاد شفافیت در گزارشدهی و کمک به سازمانها برای تدوین استراتژی‌های کاهش انتشار کربن است.
ISO 14064 به شرکتها و دولت‌ها کمک میکند تا تعهدات اقلیمی خود را در راستای توافقنامه پاریس و سایر سیاست‌های زیستمحیطی اجرا کنند. این استاندارد همچنین یکی از ابزارهای اصلی برای پیاده‌سازی سیستم‌های تجارت کربن (Carbon Trading) و اجرای سیاست‌های کاهش انتشار در صنایع مختلف محسوب می‌شود. بسیاری از شرکت‌های بزرگ و دولت‌ها از این استاندارد برای مدیریت انتشار گازهای گلخانهای خود استفاده میکنند.
۲. ISO 14067 (استاندارد ردپای کربنی محصولات)
استاندارد ISO 14067 چارچوبی را برای اندازهگیری و گزارشدهی ردپای کربنی محصولات ارائه میدهد. این استاندارد بر پایه روش‌های ارزیابی چرخه عمر (LCA) طراحی شده است و به تولیدکنندگان کمک میکند تا میزان انتشار گازهای گلخانهای مرتبط با هر مرحله از تولید، استفاده و دفع محصولات خود را مشخص کنند.
یکی از مهم‌ترین مزایای این استاندارد، افزایش شفافیت برای مصرف‌کنندگان و شرکتها در انتخاب محصولات کم‌کربن است. بسیاری از سازمان‌های بینالمللی از این استاندارد برای ارزیابی پایداری زنجیره تأمین خود استفاده میکنند. همچنین، ISO 14067 به کسب‌وکارها کمک میکند تا در راستای سیاست‌های بی‌طرفی کربنی (Carbon Neutrality) حرکت کرده و تأثیرات اقلیمی محصولات خود را کاهش دهند.
۳. ISO 50001 (استاندارد مدیریت انرژی)
استاندارد ISO 50001 یک سیستم مدیریتی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانهای ارائه میدهد. این استاندارد به سازمانها کمک میکند تا سیستم‌هایی را برای بهبود کارایی انرژی پیاده‌سازی کنند، مصرف انرژی را پایش کرده و به طور مستمر عملکرد خود را بهینه کنند.
مطالعات نشان داده است که پیاده‌سازی ISO 50001 می‌تواند تا ۱۰ درصد در مصرف انرژی شرکتها صرفه‌جویی کند. بسیاری از صنایع سنگین، مانند تولید فولاد، سیمان و پتروشیمی، از این استاندارد برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش هزینههای عملیاتی خود استفاده میکنند. همچنین، سازمان‌هایی که به دنبال کاهش ردپای کربنی خود هستند، ISO 50001 را به عنوان یکی از روش‌های کلیدی در استراتژی‌های پایداری خود به کار می‌گیرند.
۴. ISO 14001 (استاندارد مدیریت زیستمحیطی)
استاندارد ISO 14001 یک سیستم مدیریتی برای کمک به سازمانها در کاهش اثرات زیستمحیطی، بهبود عملکرد زیستمحیطی و رعایت الزامات قانونی مرتبط ارائه میدهد. این استاندارد شامل فرآیندهای ارزیابی ریسک‌های زیستمحیطی، مدیریت منابع، پایش آلودگی‌ها و بهبود مستمر در زمینه حفظ محیط زیست است.
ISO 14001 به شرکتها کمک میکند تا با رویکردی ساختاریافته، عملکرد زیستمحیطی خود را ارتقا دهند. این استاندارد به ویژه برای صنایعی که تأثیرات زیستمحیطی بالایی دارند، مانند صنایع نفت و گاز، خودروسازی و ساخت‌وساز، مفید است. همچنین، بسیاری از کشورها و نهادهای قانونی از این استاندارد به عنوان مبنایی برای مقررات زیستمحیطی خود استفاده میکنند.
۵. GHG Protocol (پروتکل گازهای گلخانهای)
GHG Protocol یکی از پرکاربردترین استانداردهای بینالمللی برای محاسبه و گزارشدهی انتشار گازهای گلخانهای است. این پروتکل توسط مؤسسه منابع جهانی (WRI) و شورای جهانی کسب‌وکار برای توسعه پایدار (WBCSD) توسعه یافته و در سه سطح انتشار (Scope 1, Scope 2, Scope 3) انتشار گازهای گلخانهای را اندازهگیری میکند.
این استاندارد در بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهان، از جمله اپل، مایکروسافت و شِل، برای گزارشدهی میزان انتشار کربن استفاده می‌شود. GHG Protocol به دولت‌ها، سازمانها و سرمایه‌گذاران کمک میکند تا تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری در زمینه پایداری زیستمحیطی داشته باشند.
۶. TCFD (استاندارد افشای مالی مرتبط با اقلیم)
استاندارد TCFD (Task Force on Climate-Related Financial Disclosures) توسط هیئت ثبات مالی (FSB) توسعه داده شده و به شرکتها کمک میکند تا اطلاعات مرتبط با ریسک‌های تغییرات اقلیمی را در گزارش‌های مالی خود افشا کنند. این استاندارد به سرمایه‌گذاران و سهامداران اطلاعات دقیق‌تری درباره تأثیرات مالی تغییرات اقلیمی بر روی کسب‌وکارها ارائه میدهد.
اجرای TCFD در بسیاری از بورس‌های جهانی، از جمله بورس لندن و نیویورک، الزامی شده است. این استاندارد نقش مهمی در توسعه سرمایه‌گذاری‌های پایدار و کاهش ریسک‌های مالی ناشی از تغییرات اقلیمی ایفا میکند.
۷. PAS 2060 (بی‌طرفی کربنی)
PAS 2060 یک استاندارد بریتانیایی است که به سازمانها کمک میکند تا به بی‌طرفی کربنی (Carbon Neutrality) دست یابند. این استاندارد شامل راهکارهایی برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای و جبران‌سازی انتشار باقی‌مانده از طریق طرح‌های جبران‌سازی کربن (Carbon Offsetting) است.
شرکت‌هایی که به دنبال صدور گواهینامه بی‌طرفی کربنی هستند، میتوانند از PAS 2060 برای ارزیابی و کاهش اثرات زیستمحیطی خود استفاده کنند. این استاندارد در میان برندهای بزرگ مانند مایکروسافت و گوگل برای رسیدن به هدف کربن صفر (Net Zero Carbon) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۸. SBTi (اهداف مبتنی بر علم)
SBTi (Science-Based Targets initiative) یک چارچوب بینالمللی است که شرکتها را تشویق میکند اهداف کاهش انتشار کربن خود را بر اساس آخرین یافته‌های علمی و در راستای توافقنامه پاریس تنظیم کنند.
بیش از ۴۰۰۰ شرکت از جمله آمازون، نایک و یونیلیور به SBTi پیوسته‌اند تا میزان انتشار گازهای گلخانهای خود را بر اساس استانداردهای علمی کاهش دهند. این استاندارد به سرمایه‌گذاران و مشتریان کمک میکند تا کسب‌وکارهای متعهد به اهداف اقلیمی را شناسایی کنند.
توافق‌نامه‌ها و چارچوب‌های مرتبط
برای مقابله با تغییرات اقلیمی، جامعه بینالمللی اقدام به تدوین توافق‌نامه‌ها و چارچوب‌های حقوقی کرده است که کشورها را به کاهش انتشار گازهای گلخانهای و سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی متعهد میکند. این توافق‌ها بر مبنای همکاری جهانی طراحی شده‌اند و هدف اصلی آن‌ها کاهش اثرات زیستمحیطی ناشی از فعالیت‌های صنعتی و افزایش پایداری اقتصادی و اجتماعی است. از جمله مهم‌ترین این توافق‌نامه‌ها می‌توان به توافقنامه پاریس، کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (UNFCCC) و پروتکل کیوتو اشاره کرد که هرکدام چارچوب مشخصی را برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای تعیین کرده‌اند.
این چارچوب‌ها نه‌تنها به دولت‌ها در تدوین سیاست‌های اقلیمی کمک میکنند، بلکه نقش مهمی در تنظیم استانداردهای صنعتی، توسعه فناوریهای پاک و تسهیل تأمین مالی پروژههای پایدار ایفا میکنند. برخی از این توافق‌ها شامل مکانیسم‌های بازارمحور مانند تجارت کربن و برنامههای کاهش انتشار ملی هستند که کشورها و شرکتها را به اجرای اقدامات اقلیمی تشویق میکنند. در ادامه، مهم‌ترین توافق‌نامه‌های بینالمللی در حوزه تغییرات اقلیمی بررسی خواهند شد.
۱. توافقنامه پاریس
توافقنامه پاریس (Paris Agreement) که در سال ۲۰۱۵ در چارچوب کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (UNFCCC) تصویب شد، یکی از مهم‌ترین معاهدات بینالمللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی است. هدف اصلی این توافقنامه، محدود کردن افزایش دمای جهانی به زیر ۲ درجه سانتیگراد نسبت به سطح پیش از صنعتی شدن و تلاش برای محدودیت ۱.۵ درجه است.
این توافقنامه کشورهای عضو را ملزم میکند که برنامههای ملی کاهش انتشار (Nationally Determined Contributions - NDCs) تدوین و اجرا کنند. کشورها باید هر پنج سال یک بار تعهدات خود را بازبینی کرده و اقدامات بلندپروازانه‌تری در جهت کاهش انتشار کربن اتخاذ کنند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های توافقنامه پاریس، ایجاد یک چارچوب مالی برای حمایت از کشورهای در حال توسعه در اجرای سیاست‌های کاهش انتشار و سازگاری با تغییرات اقلیمی است.
۲. کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (UNFCCC)
کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (United Nations Framework Convention on Climate Change - UNFCCC) در سال ۱۹۹۲ در اجلاس زمین ریو تصویب شد و چارچوبی کلی برای همکاری جهانی در زمینه کاهش اثرات تغییرات اقلیمی ایجاد کرد. این کنوانسیون مبنای توافق‌های بعدی مانند پروتکل کیوتو و توافقنامه پاریس قرار گرفت.
UNFCCC کشورها را به دو گروه اصلی تقسیم میکند: کشورهای توسعهیافته (کشورهای ضمیمه ۱) که موظف به کاهش انتشار گازهای گلخانهای هستند، و کشورهای در حال توسعه که تعهدات کمتری دارند اما میتوانند از حمایت‌های مالی و فناوری بهره‌مند شوند. جلسات سالانه کنوانسیون (COP - Conference of Parties) مهم‌ترین رویداد برای مذاکرات اقلیمی جهانی است که در آن کشورها درباره سیاست‌های کاهش انتشار، تأمین مالی اقلیمی و اجرای توافق‌های بینالمللی بحث و تبادل نظر میکنند.
۳. پروتکل کیوتو (Kyoto Protocol)
پروتکل کیوتو (Kyoto Protocol) که در سال ۱۹۹۷ به تصویب رسید، اولین معاهده بینالمللی الزامآور برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای بود. این پروتکل کشورهای صنعتی (ضمیمه ۱) را ملزم به کاهش انتشار گازهای گلخانهای خود تا سطح مشخصی نسبت به سال ۱۹۹۰ کرد. دوره تعهد اولیه این پروتکل بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ اجرا شد و در سال ۲۰۱۲ با اصلاحیه دوحه برای یک دوره جدید تا سال ۲۰۲۰ تمدید شد.
یکی از ویژگی‌های کلیدی پروتکل کیوتو، ایجاد مکانیسم‌های بازار محور مانند مکانیسم توسعه پاک (CDM) و سیستم تجارت انتشار (ETS) بود که به کشورها و شرکتها اجازه می‌داد از طریق پروژههای کاهش انتشار در کشورهای دیگر، تعهدات خود را برآورده کنند. با این حال، محدودیت‌های این پروتکل، از جمله عدم مشارکت آمریکا و خروج برخی کشورها، باعث شد که توافقنامه پاریس جایگزین آن شود و چارچوبی جامع‌تر برای مقابله با تغییرات اقلیمی ارائه دهد.
جمع‌بندی
استانداردها و توافق‌های بینالمللی مرتبط با تغییرات اقلیمی نقش کلیدی در کاهش انتشار گازهای گلخانهای، بهبود مدیریت انرژی و افزایش شفافیت در گزارشدهی اقلیمی دارند. استفاده از این استانداردها برای سازمانها، دولت‌ها و سرمایه‌گذاران ضروری است تا بتوانند در برابر بحران تغییرات اقلیمی اقدامات مؤثری انجام دهند.توافقنامه پاریس، پروتکل کیوتو و UNFCCC چارچوب‌های قانونی لازم برای همکاری بینالمللی در زمینه تغییرات اقلیمی را فراهم میکنند. با توجه به شدت گرفتن بحران اقلیمی، اجرای این استانداردها و پایبندی به توافق‌های بینالمللی بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد.